De Stadsbibliotheek van Maastricht dient tot laat in de vorige eeuw als het voornaamste centrum van het intellectuele leven in Limburg. De Stadsbibliotheek, opgericht in 1662, is het paradepaardje van de Republiek der Verenigde Nederlanden. Het stadsbestuur van Maastricht is in de zeventiende eeuw dan ook zeer vrijgevig: in 1753 beschikt de Stadsbibliotheek al over 2650 werken in 3500 banden. Het boekenbezit groeit later in die achttiende eeuw indrukwekkend, waarschijnlijk door de in Parijs geboren boekhandelaar Jean-Edmé Dufour die zich in 1766 als kremer (handelaar) in Maastricht inschrijft. Dufour drukt en verkoopt uitsluitend Franstalig werk en heeft al snel een internationale klantenkring van Parijs tot Sint-Petersburg en van Stockholm tot Londen.

De Stadsbibliotheek is door en door verweven met de geschiedenis van Limburg en Maastricht. De Nederlanden behoren na het aftreden van Karel V in 1555 bij het Spaanse rijk dat halverwege de zestiende eeuw zo groot en machtig is dat daar volgens Karel V ‘de zon nooit ondergaat’. Maar de Nederlanden komen tegen de Spanjaarden en hun koning Filips II in opstand en zo begint de Tachtigjarige Oorlog (1568 – 1648). Na tien jaar strijd groeien de Zuidelijke en Noordelijke Nederlanden uit elkaar. In de Noordelijke gewesten worden de protestanten de baas. De Zuidelijke Nederlanden, met het huidige Limburg, blijven bij het katholieke Spaanse Rijk. Door de Maasveldtocht van stadhouder Frederik Hendrik krijgt de protestantse Republiek in 1632 voet aan de grond in Maastricht; daarnaast behoudt de stad haar tweede heer, de prins-bisschop van Luik. De Vrede van Münster beëindigt in 1648 de Tachtigjarige Oorlog maar het zogenaamde Partagetractaat uit 1661 bepaalt pas welke delen in Limburg ‘Hollands’ en welke ‘Spaans’ worden.

Na die vrede in 1648 kan in Maastricht dan eindelijk nieuw elan ontstaan. Twee jaar voor het Partagetractaat leggen hoogschout Demontaigne uit naam van de prins-bisschop van Luik en Joan Groulart als vertegenwoordiger van Den Haag op 1 juni 1659 de eerste steen voor het nieuwe stadhuis (ontworpen door Pieter Post, hofarchitect van Frederik Hendrik). En op 31 juli 1662 besluit het stadsbestuur van Maastricht in dat kersvers opgeleverde stadhuis een bibliotheek te stichten ‘voor den meesten luyster ende aansien van de Stadt’.

Kenners schatten dat de huidige collectie van de Stadsbibliotheek tientallen miljoenen euro’s waard is. De collectie telt ruim 500.000 titels waarvan 20 tot 30 procent onder cultureel erfgoed valt vanwege oude en bijzondere drukken, bibliofiele uitgaven en vele bijzondere deelcollecties zoals zesduizend 17de- tot 19de-eeuwse voornamelijk rooms-katholieke devotieboeken. Een zeldzame bijbeleditie gedrukt in 1571 door de Antwerpenaar Plantijn in opdracht van Koning Filips II en direct al aangekocht door een kanunnik van het kapittel van St. Servaas hoort bij de collectie.

Bovendien verzamelt de Stadsbibliotheek al 150 jaar in principe alle publicaties uit alle vakgebieden over Limburg (mede in opdracht en op kosten van de provincie). De Stadsbibliotheek beschikt dus ook over de complete Limburgstalige literatuur: van Theodoor Weustenraad tot Pol Brounts en van Gé Reinders tot Felix Rutten. Deze veelzijdige collectie maakt aan de ene kant een exclusief zuidelijk perspectief op de Nederlandse geschiedenis zoals de Tachtigjarige Oorlog mogelijk en is aan de andere kant cruciaal voor de vitaliteit van de Limburgse streektaal.

Helaas voldoet het behoud en beheer van de collectie al jaren niet aan de (inter)nationale normen voor erfgoedcollecties. Er wordt gesproken over opname van grote delen van de Stadsbibliotheek (de Limburgbibliotheek, de wetenschappelijke bibliotheek en de collectie LGOG) in de Universiteitsbibliotheek. Het beheer van die collecties is dan in deskundige handen en geen zaak meer van gemeente of provincie. Hopelijk gaat dit lukken. Zo’n historische, unieke en waardevolle collectie verdient het allerbeste.

Column 89 in De Limburger/Limburgs Dagblad, 23 januari 2017.

De hele wereld lijkt wel in beweging te zijn. In de aandacht staan asielzoekers, vluchtelingen, statushouders en arbeidsmigranten die gedwongen hun plek verlaten door oorlog, geweld, ontbreken van rechtspraak, werk en honger. Baby’s reizen een halve wereld af voor adoptie, evenals vrouwen uit Nigeria die onder dwang hier in de prostitutie werken. Maar zij vormen slechts een zandkorrel in de woestijn aan mensen en talen in beweging.

Toeristen van elders overspoelen Maastricht en Amsterdam en wij overspoelen op onze beurt als toerist en reiziger de plekken elders. Onze sportsterren voetballen en coachen ergens anders, popgroepen en zangers spelen in het buitenland, we winkelen en werken over de grenzen in België of Duitsland, emigreren naar Canada of planten als ondernemers sperziebonen in Ethiopië en telen rozen in Kenia. Gepensioneerden vertrekken naar warmere oorden in Zuid-Frankrijk, soldaten naar Mali voor VN-operaties en een handvol jongeren vertrekt naar Syrië en Irak om zich bij IS aan te sluiten.

Maar mobiliteit is niet iets van deze tijd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog vluchtten meer dan een miljoen Belgen naar Nederland, in de Oostelijke Mijnstreek arriveerden Polen, Belgen, Duitsers, Italianen en Slovenen als arbeidsmigranten, na de Tweede Wereldoorlog arriveerden de Indische Nederlanders en in 1956 Hongaren als uitgenodigde vluchtelingen. In de jaren zestig en zeventig viel het Marokkaans Arabisch, Berber, Turks, Sranantongo, Italiaans en Spaans van de arbeidsmigranten te beluisteren, in de jaren zeventig het Spaans van de Chilenen, in de jaren tachtig het Perzisch van Iran, in de jaren negentig het Servisch-Kroatisch van ex-Joegoslaven en nu vooral het Syrisch.

Op de bijeenkomst Limburg, mobiliteit en de wereld begin december in Fontys Hogescholen Sittard wisselden onderzoekers, leerkrachten en migranten zelf hun kennis en belevingen uit over meertaligheid op Nederlandse scholen. De directrice van de basisschool De Tovertuin (Mayke Zijlstra) in Sittard vertelt dat gespecialiseerde leerkrachten in schakelklassen in haar school Nederlands geven aan leerlingen die nauwelijks Nederlands beheersen. Het doel van zo’n schakelklas is om kinderen na een jaar op hun eigen niveau deel te laten nemen aan het reguliere onderwijs. Op dit moment heeft zij zestig leerlingen tussen de zes en dertien jaar die afkomstig zijn uit Polen, Kirgizstan, Syrië, Kenya, Irak, Albanië, Roemenië, Eritrea, Marokko, China, of stateloos zijn. Een greep uit de talen die deze kinderen meebrengen is: Koerdisch, Arabisch, Chinees, Swahili, Roemeens, Pools, Albanees en Russisch.

Maar een nationaliteit zegt te weinig over wat een leerling nu precies als thuistaal(en) spreekt. Khalid Mourigh van de Universiteit Leiden vertelt bijvoorbeeld dat Marokko een complexe taalsituatie kent. Mensen zeggen eerder dat ze Standaard Arabisch spreken dan Marokkaans Arabisch. Het Standaard Arabisch heeft prestige omdat religieuze teksten, (oude) poëzie, (formele) lezingen en literatuur daarin geschreven zijn en omdat Marokkanen het op school moeten leren. Bijna niemand spreekt dus Standaard Arabisch als moedertaal; het is een school- en schrijftaal. Het Marokkaans Arabisch is als een dialect dat zogenaamd niet bestaat. Ze noemen het ‘gecorrumpeerd’, ‘gebroken’ of ‘vulgair’. Bovendien spreken veel mensen iets tussen het Marokkaans en Standaard Arabisch in en vooral verschillende Berbertalen: Tashelhiyt (Agadir en Hoge Atlas), Centraal Marokkaans Berber en het Riffijns van het noordoosten. Daar komen de meeste Nederlanders met Marokkaanse herkomst vandaan. Ook is het Frans te beluisteren in de steden in Marokko.

Iemands nationaliteit zegt dus niet veel over iemands moedertaal/talen. In Nederland zijn helaas geen basisstatistieken bekend over thuistalen van leerlingen in het basisonderwijs en voortgezet onderwijs. Toch zijn deze statistieken broodnodig om goed beleid te kunnen ontwikkelen voor taaldiversiteit op schoolniveau en om te laten zien dat meertalige kinderen doodgewoon zijn op Nederlandse scholen.

Column 87 in De Limburger/Limburgs Dagblad, 12 december 2016.

De intocht van Sinterklaas in Limburg is complex omdat november ook de maand van de opening van het nieuwe carnavalsseizoen is. De Sint en carnaval moeten zich dus altijd tot elkaar verhouden. Afgelopen november ontvingen de Stadsschutterij Sint Sebastianus en de Blauwe Schuit Sinterklaas in Heerlen die Nederlands sprak met een westelijk accent. De Blauw Sjuut was voor die gelegenheid van een carnavalsschuit omgedoopt in het stoomschip Spanje met de schoorsteen in Spaanse kleuren. Vaak past het regionale carnaval zich aan de dominante, landelijke Sinterklaas aan. Maar soms ruimt de nationale Sinterklaas het veld voor het eigen carnaval zoals op 17 november 2012 toen de landelijke Sint in Roermond arriveerde.

Promovenda Lotte Thissen van de Universiteit Maastricht onderzoekt het effect van die komst van de Sint in 2012 tijdens de prinsenproclamatie van de carnavalsvereniging De Katers in Maasniel (Neel). De Katers verwelkomen een lokale Sint op de avond van de landelijke intocht in hun thuisbasis café De Ster. Bij de tonen van het eigen lied ‘Neel blief Neel’ valt het publiek stil en de kapel loopt vanaf de ingang van De Ster naar het podium achterin gevolgd door de vorst, de voorzitter en de raad van elf. Even later treedt de Sint binnen terwijl de kapel de gebruikelijke Nederlandstalige Sinterklaasliedjes speelt.

De vorst zegt, terwijl hij Sinterklaas de hand schudt, ‘Welkom Sinterklaas’ en na een lange pauze informeert hij het publiek in het Neels ‘Sinterklaos! Direk nao de intoch, geweun in os eige Neel.’ Hij spreekt Sint aan in het Nederlands, maar het publiek in het Neels. Hoe gaat dit verder? In een interview met Lotte laat de vorst weten dat hij zich dan pas realiseert dat hij zich in een taalconflict bevindt. Sinterklaas als nationale figuur verlangt dat hij Nederlands spreekt maar zijn eigen carnavalsachterban kan hij niet anders adresseren dan in dialect. De vorst improviseert ter plekke. Hij informeert het publiek ‘Ich hooj Sinterklaos vanmiddag nog aan de tillefoon, direk nao ziene intoch, in de sjtad. En toen heb ich mit ’m euverlag, Ich zegk, Sinterklaos, doon v’r det in ’t Nederlands of doon v’r det in ’t plat? Nou, zaet ’r, nou zik ’t zelf maar.’ De Sint antwoordt in het Nederlands: ‘Nou, we gaan over naar het plat.’ De vorst herhaalt dat heel langzaam in zeer bekakt Nederlands ‘We gaan over naar het plat. Nou dat is goed Sint Nicolaas, dan zou ik zeggen, neem plaats in… uw eigen stoel.’ Meteen loopt Sint naar de stoel en gaat zitten waarna de vorst de dialoog in het Neels voortzet met ‘en dan gaon v’r ech euver in ’t plat.’ En vanaf dat moment spreekt Sinterklaas als nationale figuur, dialect.

Deze ontmoeting tussen Sinterklaas en de carnavalsvorst is interessant omdat het de talige routine van carnaval en Sinterklaas doorbreekt, zo analyseert Lotte. Het geïmproviseerde overleg tussen vorst en Sint is nodig om eerst het talig verschil tussen hen beiden zichtbaar te maken. Het langzame praten van de vorst in bekakt Nederlands en het gebruik van het plechtstatige Sint Nicolaas zet Sint op afstand. De vorst geeft daarmee aan dat Sint en het spreken van Nederlands ‘niet iets van deze plek’ is en geen vanzelfsprekend onderdeel van de prinsenproclamatie. Lotte concludeert dat Sint pas na de onderhandeling en het plaatsnemen in de stoel ‘onder ons’ is en dialect kan gaan spreken. Het Sinterklaasfeest met het Nederlands ruimt dan het veld voor lokale carnavalspraktijken inclusief het spreken van dialect. De carnavalsvereniging De Katers zetten dus, zoals het hoort, de talige machtsverhoudingen tussen Sinterklaas en carnaval op hun kop.

Column 86 in De Limburger/Limburgs Dagblad, 28 november 2016.

Iemand die laaggeletterd is, is geen analfabeet of ongeletterde. Volgens de definitie beschikt een laaggeletterde over een elementaire basiswoordenschat en kan hij/zij eenvoudige informatie uit korte zinnen en teksten halen. Deze krant rapporteerde onlangs over laaggeletterdheid: “De combinatie van dialect spreken, achterstandssituatie en gebrek aan stimulering thuis om te gaan lezen kan ervoor zorgen dat laaggeletterdheid in Limburg een structureel karakter krijgt.” Zo’n tekst alarmeert want hoezo speelt dialectspreken een rol in structurele laaggeletterdheid?

Ik weet uit eigen onderzoek dat dialectsprekende kinderen prima in staat zijn om net zo snel en accuraat – en soms zelfs sneller – dezelfde basiswoordenschat als eentalige Nederlandsprekende kinderen te leren, dus hoe komt deze krant aan bovenstaande informatie? Een rondvraag door Limburg leert dat de Stichting Lezen en Schrijven samen met Cubiss net een conferentie georganiseerd heeft waarin Maurice de Greef, gastprofessor Laaggeletterdheid aan de Vrije Universiteit Brussel, als inhoudelijk deskundig aanwezig was. Ik stel Maurice de vraag of hij van onderzoek af weet waaruit blijkt dat dialectspreken een verhoogd risico op laaggeletterdheid met zich meebrengt? Volgens Maurice bestaat dergelijk onderzoek niet. Hij schrijft me zelfs: “Wellicht kan juist het omarmen van het dialect ervoor zorgen, dat volwassenen een lagere drempel ervaren om de Nederlandse taal te gaan leren en maakt het de stap naar het lezen en schrijven van de Nederlandse taal makkelijker”.

Waarom denkt men toch altijd dat dialectspreken negatieve gevolgen heeft voor het spreken, lezen en schrijven in het Nederlands? Volgens onderwijssocioloog Paul Jungbluth zijn dialectsprekende kinderen in Zuid-Limburg (waar hij zijn grootschalig langdurig onderzoek uitgevoerd heeft) in de meerderheid in laagopgeleide gezinnen behalve in de voormalige Oostelijke Mijnstreek. Kinderen van laagopgeleiden presteren systematisch lager op toetsen dan kinderen van hoogopgeleiden waardoor onder leerkrachten (en ook leerlingen en ouders) de indruk kan ontstaan dat dialectspreken samengaat met zwakkere prestaties. Die indruk circuleert ook in Limburgse en Nederlandse media. Maar als onderzoekers het verband tussen zwakkere taalprestaties en dialectspreken controleren, dan blijkt dat verband helemaal niet te bestaan! Het is de ongelijkheid in sociaal milieu, dus de hoogte van de opleiding van de ouders die veel verklaart. Ook eentalige Nederlandssprekende kinderen vertonen een taalachterstand als zij opgroeien in laagopgeleide gezinnen. Een andere factor is bovendien het lage taalniveau van de leerkrachten in de voor- en vroegschoolse educatie (vve): in 2009 vertoont de helft van deze leerkrachten een taalachterstand.

Volgens Jungbluth doen dialectsprekers in alle milieus niet onder voor eentalige kinderen bij de Cito-toets. Dialect speelt dus geen rol in onderwijskansen maar wel het sociaal milieu waar kinderen in opgroeien. In het verlengde daarvan zou ik zeggen dat dialectspreken geen enkele rol speelt in laaggeletterdheid maar wel de afwezigheid van voorlezen in het gezin waarin de kinderen opgroeien. Kinderen die dagelijks minder dan vijf minuten per dag lezen, lezen in een jaar 21 duizend woorden. Dat lijkt veel maar kinderen die vijftien minuten per dag lezen, komen in aanraking met meer dan een miljoen woorden per jaar. Ouders die een kind vijftien minuten per dag voorlezen of een kind dat zelf vijftien minuten per dag leest, leert dus 55 maal zoveel woorden per jaar dan een kind dat vijf minuten per dag leest. Kortom een laag opleidingsniveau van ouders hoeft geen factor te zijn in laaggeletterdheid als moeder, vader, opa, oma, broer, zus of zelfs de buren het (klein)kind voorlezen of het kind stimuleren om zelf te gaan lezen. Dat kan in dialect, Nederlands of welke taal dan ook. Het is die investering waard, want mensen die beter kunnen lezen en schrijven voelen zich zelfredzamer, sociaal actiever en gelukkiger.

Column 85 in De Limburger/Limburgs Dagblad, 14 november 2016.

Een lezer schrijft me ‘dat er nooit veel verschil is tussen het gesproken en geschreven woord.’ Is het zo dat we spellen zoals we spreken, dus dat iedere letter (grafeem) een klank vertegenwoordigt? Wie kan lezen en schrijven heeft dat meestal als klein kind op school geleerd. Als volwassene staan we later niet meer stil waarom we zo spellen als we doen want door schrijfervaring zijn we vertrouwd geraakt met woordbeelden.

Alleen daar waar regels aan te pas komen zoals in ‘verhuisd’ versus ‘verhuist’ blijft het oppassen geblazen. Maar we schrijven zeker niet zoals we spreken: letters drukken geen een op een relatie uit met klanken. Een klank als de lange ‘ee’ verschilt op papier: beek versus cake, de ‘n’ in ‘oranje’ klinkt echt heel anders dan de ‘n’ in ‘nep’ evenals de letter ‘k’ in ‘zakdoek’ en in ‘koe’.

Het Nederlands kent daarnaaast twee verschillende schrijfwijzen om één klank te schrijven: de lange ‘ij’ in wij en de korte ‘ei’ in rein. In het vroegere Nederlands was dat verschil te horen, net als in de Limburgse dialecten van nu. Een ‘ij’-klank sprak de Middelnederlander uit als ‘ie’: wij was wi(e) en pijp is piep in veel Limburgse dialecten. Door de ‘ij’/’ie’ correspondentie moet het verschil tussen de lange ij en korte ei in het Nederlands voor dialectsprekende kinderen een peule(n)schil zijn. Ik durf te wedden dat zij hierin een voorsprong vertonen op eentalig Nederlandssprekende kinderen.

Terwijl de Limburgers keurig een ‘ei’ laten horen, spreken de Amsterdammers meer een ‘ai’ uit: ‘een ai hoort er bai’. Ook de twee schrijfwijzen ‘au’ in blauw en ‘ou’ in goud stellen nu één klank voor maar vroeger was er wel degelijk verschil: de ‘au’ was meer een ‘aaw’ en de ‘ou’ een ‘oow’-klank. Nu hoor je, zeker in de Randstad, veel vaker een ‘auw’-klank: ik haaw van jaauw.

Meer afwijkingen van het idee dat we spellen zoals we iets uitspreken, zijn zelfstandig naamwoorden als hond en bed en een werkwoordsvorm als ‘ik word’. Iedereen in Nederland zegt hond en bed met een ‘t’ op het eind: ‘hont’, ‘bet’ en ‘wort’. Maar de spelingsregel schrijft voor dat we hond met een ‘d’ spellen omdat het meervoud een ‘d’- klank heeft. Het is ‘honden’ en niet ‘honten’. In een woord als werknemer geven de drie e’s alle een andere klank weer. De ‘e’ in werk is een korte ‘e’, de eerste ‘e’ in de eerste lettergreep van ‘nemer’ is een lange ee en de ‘e’ in de laatste lettergreep klinkt meer als een ‘uh’-klank die taalkundigen een ‘stomme-e’ noemen.

Waar ik als Limburgs kind absoluut moeite mee had, was het spellen van de verleden tijd als in ‘bakte’ met een ‘t’ dat ik, ook nu nog, uitspreek met een ‘d’ (bakde). Datzelfde gold als kind voor woordcombinaties als ‘hij liep de trap op’ dat ik uitspreek als ‘hij liep de trab ob’.

Bovendien schrijven we een heleboel letters die we niet uitspreken. In ‘zij wordt’ horen we geen dubbele ‘t’ maar we schrijven ‘dt’ vanwege de regel dat een verbogen werkwoord in de derde persoon enkelvoud een ‘t’ heeft, net als in ‘zij loopt’. We zeggen ‘lope’ maar schrijven ‘lopen’ in ‘wij lopen naar huis’.

Dan is het opmerkelijk dat we met de laatste wijziging van de spellingsregel letters zijn gaan toevoegen die we absoluut niet uitspreken. De zogenaamde tussen-n is een lege letter. In ‘peulenschil’ en ‘pannenkoek’ is geen n te horen, maar we moeten zo’n stille n wel schrijven. Volgens socioloog Wilterdink is hoe we schrijven een vorm van taalcultuur. Het voorschrift voor zo’n stille tussen-n in ‘peulenschil’ en ‘pannenkoek’ is gevoed door een onbewuste wens om terug te keren naar goede manieren van vroeger. Het spellen van letters die we niet horen, staat dan gelijk aan ‘verzorgd schrijven’, beschaving en ‘hogere’ cultuur. Een dergelijke wens leidt tot verdere verwijdering tussen schrijftaal en spreektaal. Het kan zelfs een toekomstige klankverandering in gang zetten. Wellicht gaan kinderen in de toekomst zo’n stille tussen-n in panneNkoek wel uitspreken vanuit het idee dat we spreken zoals we schrijven.

Column 84 in De Limburger/Limburgs Dagblad, 31 oktober 2016.

Vorige week verscheen er een opmerkelijk krantenbericht in het Algemeen Dagblad met als titel ‘Lager loon voor platprater’ met als vervolg ‘Mensen die dialect praten verdienen aanzienlijk minder dan degenen die Algemeen Beschaafd Nederlands spreken. Dat geldt zeker voor mannen, hogeropgeleiden en mensen uit de verste “uithoeken” van het land. Het verschil in salaris tussen mensen die dialect en Standaardnederlands spreken bedraagt 5 tot 15 procent. Dat blijkt uit onderzoek dat Jan van Ours, hoogleraar arbeidseconomie aan de Universiteit van Tilburg, deze week heeft gepresenteerd op een congres.’

Het is opmerkelijk hoe Van Ours en zijn promovenda Yuxin Yao het verschijnsel ‘dialect’ en ‘Algemeen Nederlands’ (AN) in hun berekeningen opvatten. Ze beweren: ‘Zelfs onder taalkundigen is er geen algemene definitie over hoe dialect en Algemeen Nederlands (AN) van elkaar verschillen’. De economen zijn hier abuis. Dialectologen hebben boekenkasten vol geschreven over hoe dialecten en AN grammaticaal van elkaar verschillen in bouwstenen zoals klanken en woorden én regels om die bouwstenen te vervoegen en te verbuigen, aan elkaar vast te plakken tot zinnen en grotere gehelen. Wat de economen niet begrijpen, is dat taalkundigen benadrukken dat dialecten in grammaticale rijkdom niet verschillen van het AN en andere talen en dat vanuit die definitie geen onderscheid tussen dialect en AN mogelijk is.

Vervolgens schrijven Van Ours en Yao zonder enige gêne dat veel dialectspreken tot een slechte beheersing van het spreken van het AN leidt. Ook een hoogleraar Economie is dus een gewoon mens met gewone vooroordelen zoals iedereen die niet thuis is in het taalkundig onderzoek van de laatste twintig jaar naar hoe kinderen hun talen verwerven. Dat onderzoek toont aan dat kinderen zich niet alleen één taal eigen maken maar dat zij tevens prima in staat zijn om twee talen als twee moedertalen te leren beheersen ook als ze dialect en AN veel spreken. Onzin dus van de economen.

Welke vergelijkingen vormen nu de basis voor de statistische bewerkingen van de economen? De sociale wetenschappen verzamelen op internet gegevens van mensen die vragenlijsten invullen. Iedere invuller geeft bijvoorbeeld aan wat hij/zij maandelijks verdient, welk type werk hij verricht, waar hij woont enzovoorts. Van Ours en Yao hebben bijna zevenduizend invullers onderzocht op hun antwoord Ja, dagelijks, Ja, regelmatig, Ja, soms en Nee, nooit op de vraag ‘Spreek je dialect’. Deze vraagstelling is problematisch als een onderzoeker daaruit wil concluderen dat dialectsprekers minder verdienen dan AN-sprekers. Het grote probleem is dat de antwoorden nauwelijks analyseerbaar zijn. Sprekers uit de Randstad zijn niet gewend om zichzelf als dialectsprekers te zien maar zij zijn dat natuurlijk wel. Zij hebben een stemloze (z) ‘de son in de see’ en zeggen ‘hij legt op bed’. Dus als een respondent Nee, nooit invult dan wil dat nog niet zeggen dat iemand automatisch AN spreekt. Bovendien hebben mannen en ouderen een ander beeld van ‘dialect’ dan vrouwen en jongeren en beantwoorden zo’n vraag naar dialectspreken verschillend. Vervolgens is niet duidelijk wanneer iemand dialect of AN spreekt. Iemand die dagelijks dialect spreekt, kan prima AN op zijn/haar werkplek spreken of omgekeerd. Het spreken van dialect sluit het spreken van AN niet uit. Ten slotte denken de economen zelf ook dat sprekers die dicht bij de Randstad wonen geen dialectsprekers zijn of omgekeerd; dialectsprekers wonen in hun optiek ver van de Randstad.

In feite hebben ze gemeten dat als iemand ver van de Randstad woont, hij ook per uur minder salaris krijgt en dat is precies wat het CBS ook vermeldt. Inkomensongelijkheid, armoede, werkloosheid, demografische krimp, ondervertegenwoordiging van de hoogste opleidingen en bijbehorende banen in Nederland kent een geografische spreiding: hoe verder weg van de Randstad hoe meer dit samenvalt. Dit heeft echter niets met dialectspreken te maken.

Column 82 in De Limburger/Limburgs Dagblad, 3 oktober 2016.