Groetende koeien? Dat is heel goed mogelijk

/ leoniecornips / 1 reactie


Taalkundigen zijn het erover eens: alleen de mens beschikt over taal. Nee, zegt professor Leonie Cornips. Ook dieren kennen taal en grammatica. Koeien bijvoorbeeld.

Trouw, door Robin Goudsmit

Hoogleraar Leonie Cornips is op een bijna onwetenschappelijke manier geïntrigeerd door haar onderzoeksonderwerp. “Die roze snoetjes, die prachtige ogen, die lange wimpers, ze zijn gewoon zó mooi. Hoe ze je aankijken, echt op zoek naar verbinding.”
Die onderzoekssubjecten zijn koeien. Cornips is geen bioloog of landbouwdeskundige, maar taalkundige, in het bijzonder gespecialiseerd in de sociale linguïstiek. Bij uitstek academische disciplines die gaan over ménsen en hoe ze spreken, vertelt ze. “In ongeveer iedere tekst over taalkunde van iedere universiteit kom je op een gegeven moment een zin tegen met een strekking als: taal is wat ons mensen onderscheidt. Daar ben ik het inmiddels niet meer mee eens.”
Cornips’ onderzoek richt zich al langer op de vraag hoe taal bepaalt bij welke groepen we horen. Zo deed ze onderzoek naar taal en groepsvorming bij jongeren met een niet-Nederlandse achtergrond in Utrecht. Ook bestudeerde ze het steenkolennederlands dat in Heerlen wordt gesproken, een taal die nét geen Limburgs dialect mag heten, maar ook geen Nederlands.

Netjes in je eigen taalhokje blijven
Twee dingen fascineerden haar in dat onderzoek, zegt ze. “Taal is een middel om identiteit te bepalen, niet alleen voor het individu, maar ook voor groepen. Taal bepaalt wie erbij hoort en wie niet.” Voor sprekers van het steenkolennederlands was het bijvoorbeeld heel vervelend om niet als Limburger te worden gezien.”
Ook vond Cornips dat bestaande taalkundige theorieën ontoereikend waren om uit te leggen wat ze in de praktijk zag. “Volgens de theorie zouden bijvoorbeeld Nederlands–Marokkaanse jongeren ongeveer dezelfde taal gebruiken. Als je gaat kijken, zie je dat daar ¬helemaal niets van klopt. Sommige van deze jongeren spreken bijvoorbeeld een Nederlands onder elkaar dat veel meer is beïnvloed door het Sranantongo, de taal van Suriname, dan door het Berbers. Volgens de taaltheorie kan dat helemaal niet: mensen zouden altijd heel netjes in hun eigen taalhokje blijven.”
Twee jaar geleden las Cornips toevallig een boek van filosoof en Trouw-columnist Eva Meijer. Daarin betoogt Meijer dat het onderscheid tussen mensen en dieren als aparte categorieën achterhaald is. Dieren, stelt Meijer, zijn niet uitgeleverd aan hun instincten zoals wij denken, maar hebben wel degelijk agency: het vermogen om bewust keuzes te maken en daarnaar te handelen. Bovendien kennen ze taal en zelfs cultuur.
Voor Leonie Cornips viel alles op zijn plek. “Toen ik dat boek las, dacht ik: hier moet ik met mijn taalkunde aan de slag kunnen. Ik vond het zo’n logische stap om de mens niet langer als uitgangspunt van de taaltheorie te nemen en de uitzonderingspositie van onze soort aan de kaak stellen.”

Getroffen door persoonlijkheden
Ja, zegt ze, er is wel onderzoek gedaan naar communicatie bij orka’s, potvissen, olifanten, apen en zelfs bijen, maar dat soort interactie tussen dieren heet dan communicatie en niet taal. “Er wordt dan gezegd dat dieren zich geen verleden of toekomst kunnen voorstellen, niet de complexe denkvermogen en gevoelswereld hebben die noodzakelijk zijn om over taal te beschikken.”
Het bewijs dat het weleens heel anders zou kunnen zijn, ligt volgens Cornips dichter bij huis dan je zou denken. “Toen ik voor het eerst in een koeienstal kwam voor dit onderzoek, werd ik echt getroffen door hoe koeien allemaal andere persoonlijkheden hebben: sommigen zijn nieuwsgierig, of een beetje brutaal, anderen zijn juist teruggetrokken. Overigens, als je boeren hiernaar vraagt, dan zullen ze absoluut bevestigen dat koeien een eigen karakter hebben.”

Maar hoe doe je dat, onderzoek naar taal bij koeien? Cornips moet lachen. Het was wennen, geeft ze toe. “Normaal als je onderzoek doet naar taal en grammatica laat je mensen zinnetjes afmaken. Of je legt een bepaalde zin voor en vraagt ze of ze die weleens in hun ¬omgeving horen. Dat kon ik nu natuurlijk niet doen.”
Om onderzoek te doen onder koeien moest Cornips dus leentjebuur spelen bij andere wetenschapsvelden. Antropologie bijvoorbeeld. “Een antropoloog laat zich leiden door verwondering. Je observeert en vraagt je af: wat verwondert mij hier en waarom? Wat zit hier achter?” Met die techniek gaat ze nu de stal in.
Wat levert dat op? Cornips zegt dat ze met zekerheid kan zeggen dat koeien groeten. En dat niet alleen: de groet kent zijn eigen grammatica.
Cornips legt uit: “In Noorwegen merkte ik voor het eerst dat de koeien in een klassieke, dichte stal een bijna grommend of zoemend geluid maken.” Ze doet het na, door de telefoon: het is zo laag dat het bijna onhoorbaar is. “Vervolgens ben ik in Nederland gaan kijken, en ja hoor, weer dat zoemende geluid.”
Volgens Cornips kent deze koeiengroet een specifieke context. “In een open stal of in de wei maken ze het geluid niet. In stallen waar veel mensen in en uit lopen ook niet. Dit -geluid hoort dus specifiek bij dichte ruimtes, waar weinig menselijk bezoek komt.”

Politiek geladen
Cornips’ onderzoek is nog in een vroeg stadium, zegt ze. Het koeienexperiment duurt nu een jaar. Twee boeren werken mee: één die zijn koeien in een traditionele stal houdt, één waar de koeien in een meer open stal staan. Maar het is veelbelovend: behalve het groeten, heeft ze andere aanwijzingen dat er complexe communicatie plaatsvindt tussen de dieren.
Voor Cornips’ inspiratiebron Eva Meijer heeft een herdefiniëring van de grens tussen mensen en dieren grote politieke gevolgen. Als wordt erkend dat dieren taal hebben, is het dan wel gerechtvaardigd als wij mensen voor hen blijven spreken? Moeten we onze relatie tot dieren dan niet grondig herzien? Is er misschien wel zoiets mogelijk als een veelsoortige, veelstemmige samenleving?
Voor Leonie Cornips zijn dat zeker belangrijke filosofische vraagstukken. Haar onderzoek gaat over een productiedier, zegt ze, en is daarmee meteen een politiek geladen. “Kijk maar naar de stikstofcrisis, of bepaalde stromingen van dierenactivisme. Boeren voelen zich vaak in het nauw gedreven, terwijl zij ook veel kennis hebben over de dieren. Daar wordt al veel nagedacht over een andere relatie met dieren die voor onze voeding zorgen.”
Ze heeft zelf inmiddels ervaren hoe hecht de band kan zijn tussen mens en koe. “Soms, als ik niet in de stal ben, moet ik zó aan ze denken. Dan denk ik: wat zouden ze nu aan het doen zijn? Heel bijzonder.”

Verschenen in Trouw op 3 april 2020.

Stemmingmakers L1-radio

/ leoniecornips / Een reactie plaatsen

Vandaag met Leonie Cornips (Heerlen, 1960), onderzoeker sociolinguïstiek aan het Meertens Instituut in Amsterdam en hoogleraar Taalcultuur in Limburg aan de Universiteit van Maastricht.

Frank Ruber sprak met Cornips over haar jeugd in de multiculturele mijnwerkersbuurt Schaesbergerveld, het Heerlens-Nederlands (‘het Huilands’) waarop ze promoveerde, de ondermijnende rol van peuterspeelzalen op het Limburgs en de taal van koeien. Voor de toekomst van het Limburgs kijkt ze graag naar Noorwegen, een land zonder eenheidstaal waar dialecten in hoog aanzien staan.
Ook aan het woord komt Lotte Thissen uit Roermond. Zij promoveerde bij Cornips op de in- en uitsluiting van mensen door de keuze voor een taal.

Op verzoek van de redactie schreef Leonie Cornips een haiku:

Loeiende koeien
Blijken in werkelijkheid
communicabel

Luister naar het interview via deze link.

Wat betekent erkenning van het Limburgs?

/ leoniecornips / Een reactie plaatsen

De Rijksoverheid erkent het Limburgs als volwaardige streektaal. Dat heeft minister van Binnenlandse Zaken Ollongren op 15 maart 2019 bekendgemaakt. Het is in feite een bevestiging van een eerdere erkenning. Wat betekent dit in de praktijk voor het Limburgs?
De vraag wordt beantwoord door Leonie Cornips, onderzoeker Taalvariatie aan het Meertens Instituut en hoogleraar Taalcultuur in Limburg aan de Universiteit Maastricht.
15 maart heeft de Minister van Binnenlandse Zaken en Koningsrelaties Kajsa Ollongren aangegeven positief te staan tegenover een Convenant voor het Limburgs. Met dit Convenant bevestigt de Nederlandse overheid nogmaals dat het Limburgs in 1997 als officiële regionale taal onder het Europees Handvest voor Regionale Talen en Minderheidstalen erkend is. Het Europees Handvest is opgesteld door de Raad van Europa dat 47 lidstaten kent. De Belgische overheid heeft in tegenstelling tot de Nederlandse overheid het Europees Handvest niet ondertekend waardoor het Limburgs in Belgisch-Limburg geen regionale taal mag heten.

Limburgs stimuleren
De Nederlandse overheid wijst de uitvoering van het regionale taalbeleid toe aan de Provincie Limburg maar blijft zelf eindverantwoordelijk. De Nederlandse overheid stuurt om de drie jaar een rapport aan de Raad van Europa, bijvoorbeeld over de hoeveelheid uren die leerkrachten in het onderwijs aan het Limburgs besteden, en hoeveel Limburgs er in de media te beluisteren valt. Tot nu toe zijn er geen eenduidige regelingen hoe de nationale, regionale en lokale overheden het gebruik van het Limburgs zouden moeten ondersteunen en stimuleren. De Raod veur ’t Limburgs, het Huis voor de Kunsten in Limburg inclusief de streektaalfunctionaris en Veldeke, de oudste (sinds 1926) en grootste dialectvereniging in Limburg adviseren de Provincie. Zij organiseren activiteiten om het Limburgs in beweging te houden, waarbij de Provincie faciliteert.

Nieuwe kansen
Al met al zou een kniesoor zeggen dat er met het Convenant niets wezenlijks verandert aan de positie van het Limburgs. Een optimist ziet echter nieuwe kansen, afhankelijk van de manier waarop het Convenant na de zomer vorm en inhoud zal krijgen in de samenwerking tussen het Ministerie, Provincie Limburg en betrokken partners.
Het Convenant krijgt nu al positieve aandacht in de nationale media en het genereert hernieuwde belangstelling voor de meertaligheid van Limburg, waar inwoners naast vele andere talen ook het Nederlands en Limburgs als afzonderlijke talen spreken. Natuurlijk heeft een brede groep van streektaal- en letterenorganisaties in Limburg al eerder wensen geformuleerd. Hopelijk zijn die nu samen met het Rijk en culturele en onderwijspartners te realiseren. Men wil graag verjongen en feminiseren, het Limburgs vernieuwen door digitale media, het imago versterken door Limburgs aan te bieden in het onderwijs, op radio en televisie en het te horen brengen op allerlei theater, muziek- en poppodia.

Tweetaligheid
Vanuit het wetenschappelijk onderzoek van de leerstoel Taalcultuur in Limburg aan de Universiteit van Maastricht leven er drie wensen. De eerste is het stimuleren van tweetalig opgroeien van peuters, dus ook in het Limburgs naast het Nederlands en kennisverspreiding van de cognitieve voordelen ervan. De tweede is dat iedereen in Limburg, werkend in bedrijfsleven of bij de overheid, voor de klas of in het ziekenhuis, oud- of nieuwkomer, jong of oud, man of vrouw, immigrant of van elders in Nederland, expat of niet het Limburgs als Tweede Taal (LT2) kan leren van professionals die weten hoe het leren van een tweede taal succesvol verloopt.Het zou een taak voor de provincie kunnen zijn deze LT2-taalverwerving te stimuleren en eventueel te institutionaliseren. Ten derde ligt er in navolging van het KNAW-rapport ‘Talen in Nederland – Talen voor Nederland’ (2018) een mogelijke taak voor de provincie en gemeenten. Zij zouden professionals in de zorg, het onderwijs, bij politie en justitie bewust kunnen maken van het belang om in de thuistaal van hun patiënten, leerlingen of cliënten te communiceren en kennis over te dragen.

Het alledaagse maar zo complexeverschijnsel meertaligheid

/ leoniecornips / Een reactie plaatsen

In 2018 verscheen het rapport Talen in Nederland – Talen voor Nederland. In dat rapport stelde de KNAW vast dat Nederland een meertalige samenleving is geworden en dat het tijd wordt om verstandiger en efficiënter om te gaan met de talen die binnen onze landsgrenzen worden gesproken. Dat het rapport meertaligheid signaleert als kenmerk van een moderne samenleving is belangrijk, maar niet nieuw. Hoe wij ons neigen te verhouden tot meertaligheid echter, is wel een thema.

Meertaligheid is een verschijnsel van alle tijden. Iedere samenleving is meertalig, zo ook Nederland. Nu en vroeger: naast het Nederlands is het Fries als tweede officiële taal in de provincie Fryslân en zijn het Limburgs/Nedersaksisch en Jiddisch/Sinti-Romanes via Europese afspraken als regionale en niet-territoriale talen officieel erkend. Bovendien spreken mensen makkelijk twee- of meerdere dialecten en talen naast elkaar in Nederland.

In de Middeleeuwen was meertaligheid geen punt van discussie: iedereen binnen of buiten de Lage Landen sprak het dialect of dialecten van zijn dorp, stad of regio. In de laatste decennia ligt meertaligheid echter wel onder vuur. Een voorbeeld daarvan is de gedragscode van de toenmalige burgemeester Opstelten van Rotterdam die in 2006 voorschrijft: ‘Nederlands is de gemeenschappelijke taal van Rotterdam. In het openbaar spreken we Nederlands – op school, op het werk, op straat en in het buurthuis’. Zo’n oproep is onzinnig voor meertalige sprekers in Nederland van het Fries, dialect, Turks, Berber, Italiaans, Frans of Engels.

Eén land-één volk-één taal
Meertaligheid is van alle tijden maar wordt pas aan het eind van de negentiende eeuw een probleem. Na 1848 streeft men naar taaleenheid als symbool van politieke eenheid wanneer in Europa de moderne natiestaten ontstaan: Duitsland en Italië en centralisatie van Nederland en Frankrijk. Een van de belangrijkste argumenten in die tijd voor een eigen staat was (en is) dat taal het volkskarakter of de volksziel weerspiegelt en dat men zich door ‘eigen’ taal van andere volken kan onderscheiden. De taalkundige Matthias de Vries roemde het Nederlands in 1853 als een ‘afspiegeling van ons vaderlandsch karakter, merkteeken van ons volksbestaan, band en pacht onzer nationaliteit’. Iedereen die één taal deelt, deelt dus ook een vaststaande verzameling van culturele normen en waarden. Volgens cultuurhistoricus Joep Leerssen refereert het concept nationale identiteit aan een unieke en onverwisselbare eigen plek onder de zon; het behelst het idee dat de natiestaat van nu dezelfde identiteit manifesteert als die van onze ouders en eerdere generaties.

Wanneer de Europese natiestaten zich in een identiteitscrisis wanen, wordt meertaligheid een probleem. Socioloog en publicist Dick Pels verwoordt die paniekreactie in De Groene Amsterdammer: ‘Taalverdediging wordt opnieuw als een vorm van landsverdediging gezien’. Vanuit die gedachte verbeeldt een ander soort taalgebruik afwijkend sociaal gedrag, als het niet willen of kunnen aanpassen aan de Nederlandse samenleving. In het extreme geval beoordeelt men het anders spreken dan het normatieve Nederlands of het spreken van een andere taal als: niet-goed burgerschap. Het idee: iemand die wel in Nederland woont maar geen (gewoon) Nederlands of anders spreekt, houdt zich niet aan de regels en voelt zich ook niet echt verbonden met Nederland.

De gedachte dat het succes van een natiestaat afhangt van ééntaligheid boven meertaligheid creëren we echter zelf. Groepen en relaties door taal en identiteit (nationaal, etnisch) zijn immers niet onveranderlijk, statisch, eendimensionaal en voorspelbaar. Hoe het Nederlands nu geschreven en gesproken moet worden, verschilt met dertig jaar geleden. Veel van onze opvattingen hierover zijn het resultaat van het met elkaar uitwisselen van ideeën, gevoelens en meningen en het beïnvloeden van elkaar door de tijd heen. Deze opvattingen kunnen telkens opnieuw vormgegeven worden en een andere inhoud krijgen.

Het KNAW rapport (2018): Talen in Nederland – Talen voor Nederland
Intussen neemt de talenkennis in Nederland af in een alsmaar meertaliger wereld. Eurostat verkondigde dat een op de zeven personen in Nederland geen vreemde taal spreekt en als we het wel doen, dan alleen Engels. Volgens de Europese Unie kregen in 2013 ruim 16,5 miljoen leerlingen in de basisschool in Europa Engels gedoceerd. Dat heel Europa voor het Engels kiest, betekent een enorme versmalling in het taalaanbod. Dat baart zorgen. Volgens de KNAW commissie heeft het onderwijs in een Nederland waarin meer dan 2,5 miljoen mensen leven met een andere taal naast het Nederlands te maken met achterstallig onderhoud. Het onderwijs speelt niet in op de toename van het aantal en diversiteit anderstaligen, op processen van globalisering en digitalisering en op de groeiende rol van het Engels. De beleidsmatige aandacht voor andere talen bij de Nederlandse overheid en in het Nederlandse onderwijs blijft achter bij de stijgende vraag naar talige competenties. De commissie schrijft dat een meertalig Nederland “zeker bij bedrijven en instellingen zoals musea of gemeentes, maar ook op veel scholen niet geleid [heeft] tot een duidelijke taalkeuze bij het omgaan met inwoners met een anderstalige achtergrond. Dat geldt noch voor de streektalen noch voor de migrantentalen. De overheid zelf heeft hier geen visie op geformuleerd en er wordt niet bijgehouden welke talen de inwoners van Nederland spreken.” (p.22).
De Commissie roept de overheid daarom op een taalbeleid passend voor alle onderwijstypen te formuleren om ten eerste de Nederlandse taalvaardigheid van alle leerlingen zo goed mogelijk aan de toekomstige arbeidsmarkt te koppelen (p.8). Ten tweede hoort in de doorlopende leerlijn het taalonderwijs binnen elk schooltype op elkaar aan te sluiten. Ten derde hoort meertaligheid per schooltype vanzelfsprekend te worden door taallessen zo in te richten dat zij naadloos aansluiten bij de taalkennis en het niveau die voor een bepaald beroep gewenst zijn. Ten slotte hoort de culturele diversiteit en de taalvaardigheid van de leerlingen in hun thuistalen – Arabisch, Turks, Spaans, Chinees – ingezet en versterkt te worden door bijvoorbeeld in de les aandacht te besteden aan vertalingen van bepaalde terminologie. Die thuistalen zijn een hulpbron voor internationalisering.
De commissie spreekt de wens uit dat door een adequaat taalbeleid “Nederland beter [kan] inspelen op de veranderingen in de demografische samenstelling van onze bevolking, in de internationale machtsverhoudingen en in de economische relaties.”

Taal als identiteit en/of instrument
De KNAW commissie verwoordt een relevante maar voornamelijk een instrumentele en rationele visie op meertaligheid. Ik zou dat nog willen aanvullen met het volgende. Taal is cruciaal in identiteitsformaties en het is juist dit gegeven dat de meeste emoties oproept. Identiteit is een dynamisch, meervoudig en ambigu resultaat van het voelen, denken en handelen van individuen of groepen. Identiteitsformatie speelt zich af binnen tegenstellingen die door mensen zelf geconstrueerd en beleefd worden. Voorbeelden daarvan zijn tegenstellingen als ‘Nederlander’ versus ‘asielzoeker’. In dit proces gaat het zowel om ideeën die mensen over zichzelf hebben, als om ideeën die anderen over hen hebben. Dat leerlingen, net als volwassenen, anders spreken dan de norm voorschrijft of dat zij hun thuistaal ook willen blijven gebruiken, heeft alles te maken met de identiteit(en) die ze beleven en (willen) uitdragen. Het al dan niet spreken van een ander soort Nederlands of een andere taal kan een gevolg zijn dat binnen de eigen groep(en) of regio een bepaald talig kenmerk of taal meer gewaardeerd wordt.

Taal en emoties
Een nieuwe visie op meertaligheid brengt diepe emoties met zich mee. De instrumentele visie van de KNAW commissie plaatst op de achtergrond dat individuen en hun talen niet op dezelfde wijze beoordeeld worden. De talige markt in Nederland is, als overal ter wereld, een symbolische markt. Meertaligheid is een verrijking als het om het Engels en zijn sprekers gaat, maar een verarming als het sprekers van Berber of Turks betreft. De overheid stimuleert en financiert Engels op de basisschool maar beëindigt op diezelfde basisschool het onderwijs in het Turks en Limburgs. Respect en waardering voor de taal van de ander speelt zich altijd af binnen een context van maatschappelijke ongelijkheid die onmiddellijk de vraag oproept wie erbij hoort en wie niet? Ondanks dat taalkundig en cognitieonderzoek laat zien dat kinderen en volwassenen prima twee talen als moedertalen kunnen beheersen, denken velen dat meertalige kinderen eerder taalachterstandskinderen zullen worden. Het overgeleverde natiestaat één land-één volk-één taal ideaal laat ons ook vastroesten in de mening dat de ideale Nederlandse burger een eentalig Nederlandssprekende burger is en dat iedereen die Nederlands spreekt zich thuis voelt in Nederland en verwelkomd wordt in Nederland.

Het verschijnsel meertaligheid in Nederland van nu en vroeger is en was alledaags maar is sinds de negentiende eeuw ook zeer complex en gelaagd. Om meningen over taal en meertaligheid te kunnen nuanceren zou er in de samenleving meer begrip en kennis, en in alle lagen van het onderwijs meer aandacht moeten komen voor talige en sociale aspecten van meertaligheid: de samenhang tussen maatschappelijke ongelijkheid en de aandacht voor achterstandsdenken en de roep om de eentalige burger die alleen Nederlands spreekt, de beleving en talige vormgeving van nationale en sociale identiteit(en) en de daarmee gepaard gaande processen van in- en uitsluiting door diverse actoren zoals school, media en de sprekers zelf.

Download hier het KNAW rapport.

Dit is een ingekorte versie die in het taalnummer van het onderwijsblad Van twaalf tot achttien verschenen is.

Gepubliceerd op Neerlandistiek.nl op 14 februari 2019.

Platform Menselijke en niet-menselijke dierrelaties en interacties (HARI)

/ leoniecornips / Een reactie plaatsen

Wij (Leonie Cornips en Pim Martens) nodigen UM-medewerkers en studenten van alle faculteiten uit om deel te nemen aan het nieuwe interfacultaire en interdisciplinaire UM-platform over menselijke en niet-menselijke relaties en interacties. Dit platform brengt onderzoekers, docenten en studenten samen op het gebied van antrozoologie en andere onderzoeksgebieden die betrekking hebben op onze relaties en interacties met dieren.
Er is een gebrek aan wetenschappelijke aandacht voor onze relatie met niet-menselijke dieren, b.v. in culturele, maatschappelijke, linguïstische, juridische, ontologische, cognitieve, psychische, psychologische, interactieve, duurzame, politieke, gezondheid en zorg, wetenschappen en engineering, zakelijke en economische, filosofische verbanden. In plaats van een uniforme aanpak, bestaat het veld momenteel uit verschillende methoden die zijn aangepast vanuit de verschillende deelnemende disciplines om mens-niet-menselijke dierrelaties te omvatten. Het is een interdisciplinair veld dat overlapt met andere disciplines.

De doelstellingen van dit platform zijn gericht op vier pijlers, namelijk onderzoek, onderwijs, externe financiering en internationale inbedding, met name:
• Een inspirerende omgeving creëren voor UM-medewerkers en studenten die ernaar streven om met dit thema te werken, of dit al doen;
• Een overzicht creëren van de huidige activiteiten in dier-gerelateerd werk bij MU, met betrekking tot zowel onderzoek als onderwijs
• Een gemeenschap van mensen met vergelijkbare onderzoeksinteresses initiëren, die kan fungeren als een kennisbasis bij UM voor het indienen van projecten, het ontwikkelen van onderwijsmodules, voor het intern verbinden en om te reageren op relevante maatschappelijke kwesties.

Vergaderfrequenties en verdere vorm van het platform zullen tijdens de eerste vergadering worden besproken.

De eerste bijeenkomst is 28 maart, 15.00-17.00 uur in FASoS (locatie wordt nog aangekondigd).

Om deel te nemen aan dit Platform, kunt u een e-mail sturen naar: p.martens@maastrichtuniversity.nl

Platform Human- and non-human Animal Relations, and Interactions (HARI)

We (Leonie Cornips and Pim Martens) invite MU staff and students of all faculties to join the new interfaculty and interdisciplinary MU Platform on Human- and Non-Human Relations, and Interactions. This Platform will bring together researchers, teachers and students in the domain of anthrozoology and other research areas that relate to our relations and interactions with animals.
There is a lack of scholarly attention given to our relation with non-human animals, e.g. in cultural, societal, linguistic, legal, ontological, cognitive, psychic, psychological, interactional, sustainable, political, health and care, science and engineering, business and economical, philosophical connections. Rather than a unified approach, the field currently consists of several methods adapted from the several participating disciplines to encompass human-nonhuman animal relationships. It is an interdisciplinary field that overlaps with other disciplines.

Aims of this Platform are targeted to four pillars i.e. research, education, external funding and international embedding, in particular:
• To create an inspiring environment for MU staff and students that work or aspires to work with this theme;
• To create an overview of current activities in animal related work at MU, regarding both research and education
• To initiate a community of people with similar research interests, that can act as a knowledge base at MU for submitting projects, developing teaching modules, for connecting internally, and to react to relevant societal issues.
• Meeting frequencies and further setup of the platform will be discussed in the first meeting.

The first meeting will be March 28th, 15.00-17.00 at FASoS (location to be announced)

To participate in this Platform, please email: p.martens@maastrichtuniversity.nl

De Nederlandse Taalunie en het wegmoffelingseffect

/ leoniecornips / Een reactie plaatsen

Waar zijn de streektalen (regionale talen)? De overheid moet streektalen als het Limburgs en Nedersaksisch vrijwaren van centralistisch ontmoedigingsbeleid

Joep Leerssen, Henk Bloemhoff, Leonie Cornips, Roeland van Hout en Goffe Jensma

In 2017 zorgde de Taalunie-enquête De Staat van het Nederlands voor onrust: waarom moesten, bijvoorbeeld, Limburgers, in die enquête invullen dat ze thuis ‘Nederlands’ spraken, wanneer dat in werkelijkheid Venloos was? Inmiddels zijn de partijen gelijkgestemd. Begin november 2018 spraken ondergetekenden met de Taalunie over de tweede Taalunie-enquête die op dit moment online staat, met als gevolg dat nu wel aan het Limburgs of Nedersaksisch gerefereerd wordt. Er is de belofte gedaan dat in de 2020 versie van De Staat van het Nederlands de drie erkende regionale talen apart als invuloptie aangeboden zullen worden.
Waarom waren we verontrust over de enquête? Wij vonden dat de gevolgde methodiek geen ruimte bood aan de taalbeleving van, met name, Limburgers. Waar zij bewust voor het Limburgs (van Maastrichts tot Venloos) kozen, in plaats van het Nederlands, werd dat als een keuze vóór het Nederlands geregistreerd. Het misnoegen daarover werd versterkt door rechtvaardigingen als zou het Limburgs geen werkbare analytische categorie vormen (in tegenstelling tot het Fries of Tamazight), of dat wettelijke (politieke) erkenningen niet sporen met de wetenschappelijke taxonomie van taalverschil en taalvariatie. Het kwam tot een handtekeningenactie. 2375 Limburgers (waaronder Marita Mathijsen, Connie Palmen, Lilianne Ploumen, André Rieu, en veel andere prominenten uit wetenschap en cultuur) gaven te kennen dat ze geen boodschap hadden aan een wetenschappelijke werkwijze die hun taalbeleving wegmoffelt.

Status aparte
De Taalunie nam nota van die kritiek, die we onder andere in een memorandum uitten dat we verspreidden tijdens een Taalunie-bijeenkomst over dit onderwerp voorjaar 2018, en ging gesprekken aan. Daarbij deed de overheidsorganisatie de toezegging om in een vervolgonderzoek alle regionale talen en dialecten in het Nederlandse taalgebied tot hun recht te laten komen.
Onze ongerustheid en die van andere streektaal-vertegenwoordigers werd daardoor niet weggenomen. De Taalunie zette het werkbegrip “variant” (of “variatie”) uitermate breed in; van expat-meertaligheid tot plat-Jordanees. Daartussenin kwamen de diepgaande kenmerken die Bolswards, Kerkraads en Drents in de Randstad volmaakt onverstaanbaar maken niet tot hun recht. Dat allemaal als “varianten” op één hoop te vegen zou het wegmoffelingseffect onverminderd voortzetten.
Wat geeft streektalen hun status aparte? Alleen de letter van de wet? Nee. De erkenning van het Fries is een historisch gegroeid gegeven. Die van het Nedersaksisch en Limburgs is tot stand gekomen omdat daarvoor overtuigende argumenten waren. Die draaien niet eens zozeer om het (sowieso onmogelijke) taxonomische verschil tussen taal, dialect of variant – hoewel een aanzienlijke mate van taalafstand ten opzichte van de landstaal, ook in de historische ontwikkeling, wel een noodzakelijke voorwaarde is. Ze draaien vooral om de taalsociologische positie van die streektalen in de samenleving van de regio, met een sterke aanwezigheid in de publieke sfeer, in de media, in de cultuurproductie, ook voor communicatie over niet-triviale publieke (maatschappelijke, politieke, wetenschappelijke) onderwerpen.

Ervaren
De erkenning daarvan is de erkenning van een maatschappelijke werkelijkheid. Het is een per internationaal verdrag vastgelegde, publiekrechtelijke verplichting die de overheid, en daarmee de Taalunie, zichzelf oplegt om zulke streek- en minderheidstalen te vrijwaren van centralistisch ontmoedigingsbeleid en miskenning. De Taalunie heeft dat inmiddels ruiterlijk geaccepteerd.
Blijft de vraag wat de streektalen met de “variaties” moeten. Het helderst is om in toekomstig onderzoek taalkeuzes zo open mogelijk te registreren, waarbij naast de default “Nederlands” alle alternatieven of differentiaties die als keuze door de respondenten naar voren worden gebracht kunnen worden verdisconteerd: niet-Nederlandse talen die binnen ons taalgebied worden gebezigd (Frans, Papiaments, enz.) én keuzes voor Zeeuws of Kortrijks. Voor streektalige varianten zou dan een subsidiair aggregatieniveau moeten worden aangehouden onder “het” Nederlands, met een lokaal-regionaal getrapte “tagging” van de keuzes (Roermonds>Limburgs, Schiermonnikoogs>Fries, Twents>Nedersaksisch). Dat zou tegemoet komen aan de werkelijkheid (de maatschappelijke beleving van taalkeuzes) en aan de wetenschappelijke zuiverheid van de registratie daarvan. Taal is immers wat als taal wordt ervaren.

Henk Bloemhoff is emeritus streektaalfunctionaris in de Stellingwerven; Leonie Cornips is onderzoeker taalvariatie aan het Meertens Instituut en hoogleraar Taalcultuur in Limburg aan de Universiteit Maastricht; Roeland van Hout is emeritus hoogleraar Toegepaste Taalwetenschap en Variatielinguïstiek aan de Radboud Universiteit; Goffe Jensma is hoogleraar Friese Taal en Literatuur aan de Rijksuniversiteit Groningen; Joep Leerssen is hoogleraar Europese Studies, in het bijzonder Moderne Europese Letteren aan de Universiteit van Amsterdam.

Verschenen op Neerlandistiek.nl op 14 december 2018.

“Kind moet over op het ‘plat’”

/ leoniecornips / Een reactie plaatsen

“Kind moet over op ‘plat’”, kopt De Limburger afgelopen week boven een artikel van verslaggever Jule Peeters. Waarom besteedt De Limburger juist nu aandacht aan Limburgs op de peuterspeelzaal en waarom op deze wijze? Waarom ik namens de leerstoel Taalcultuur in Limburg pleit voor meertalige peuterspeelzalen schreef ik in twee eerdere columns (hier en hier), en over de urgentie om aandacht te besteden aan de toekomst van het Limburgs (het Limburgs is de officiële benaming volgens het Europees Handvest voor regionale talen of minderheidstalen hoewel de Provincie Limburg de noemer streektaal hanteert en sprekers in Limburg dialect of plat) schreef ik hier en hier.

Het verslag in De Limburger bevat dus niets nieuws. De Gedeputeerde van Cultuur van de Provincie Limburg zei in november 2017 al toe op basis van onderzoek door mijn leerstoel een taalbeleid te ontwikkelen voor de peuterspeelzalen in Limburg. De organisaties in Limburg die zich bekommeren om de toekomstige vitaliteit van het Limburgs delen in oktober 2015 dit pleidooi in het visiestuk ‘Sjiek is miech dat!’ dat als belangrijke input diende voor de Erfgoednota van de Provincie Limburg.

Expertise
Er is dus niets nieuws onder de zon behalve dat dezelfde Limburgse organisaties samen met het Huis van de Kunsten op verzoek van de Provincie Limburg afgelopen juni de kadernota ’n Laeve lank Limburgs hebben ingediend met daarin een herhaalde oproep voor taalbeleid op de peuterspeelzaal. De organisaties in Limburg staan hierin niet alleen. De groei van meertalige sprekers in Nederland dwingt schoolbestuurders langzamerhand na te denken en te investeren in oude en nieuwe vormen van tweetaligheid. De samenstellers van het onlangs verschenen KNAW rapport “Verkenning Talen in Nederland – Talen voor Nederland” geven zelfs toe dat onderwijs in Nederland naast bestuur en politiek de grote veranderingen in talen en culturen en de groeiende meertaligheid in Nederland niet meer kan bijbenen. Om het taalbeleid op de peuterspeelzalen in Limburg in het kader van toekomstige beleidslijnen in Nederland te zien is ook in Limburg een mentaliteitsomslag nodig om taaldiversiteit niet als achterstand maar als rijkdom te zien.

De kadernota ’n laeve lank Limburgs met daarin een pleidooi voor taalbeleid voor de Limburgse peuterspeelzalen roept nu reacties op, ook omdat het verslag van Jule Peeters in De Limburger wel erg bezijden de waarheid is. Het kind op de peuterspeelzaal moet helemaal niet “over op het plat” en het Nederlands wordt zeker niet ingeruild voor het Limburgs. De bedoeling van een taalbeleid is dat de peuterspeelzalen die dat willen en zich daarmee in kwaliteit gaan onderscheiden het Limburgs gelijkwaardig aan het Nederlands aanbieden.

Voor de benodigde expertise heb ik gesprekken gevoerd met collega’s van de Sintrum Frysktalige Berne-opfang (SFBO) in Friesland die sinds de jaren tachtig leidsters in de voorschoolse opvang ondersteunen bij het vormgeven van beleid en praktijk van Fries-Nederlandse tweetaligheid in de peuterspeelzalen. Voor een dergelijk beleid is betrokkenheid van ouders en leidsters cruciaal evenals budget van de Provincie om kwaliteitscertificeringen voor de peuterspeelzaal/kinderopvang uit te kunnen reiken en educatiemateriaal te ontwikkelen. Bovendien zal in het curriculum voor kinderopvang/peuterspeelzaalleidsters kennisontwikkeling over meertaligheid aangeboden moeten worden met aandacht voor Limburgs als regionale taal.

Hokje van achterstandsdenken
Uit het redactioneel commentaar van De Limburger blijkt dat ook de journalistiek een mentaliteitsomslag zal moeten doormaken. “Kinderen plat leren praten” is een zaak van hun ouders stelt de redactie. Ja dat is zo, maar kinderen gaan heel jong naar de kinderopvang/peuterspeelzaal waar leidsters en vrijwilligers, hoewel met liefde voor de kinderen en hun werk, niet geschoold zijn in talige en meertalige ontwikkelingen van peuters. Als uit onderzoek blijkt dat in heel Europa de peuterspeelzalen/kinderdagverblijven de doorgifte van lokale minderheidstalen de das om doen (De Houwer 2017) door onkunde over meertaligheid moet iemand ingrijpen. Bovendien valt een peuterspeelzaal niet onder het Ministerie van Onderwijs maar onder de gemeente.

Bovendien is De Limburger niet echt op de hoogte van actuele bevindingen van taalwetenschappelijk onderzoek. In 2015 legt dezelfde redactie een onjuist verband tussen dialectspreken, achterstandgezinnen (!) en laaggeletterdheid en in het commentaar van deze week lees ik: “Met enige regelmaat constateren onderzoekers taalachterstand bij kinderen in Zuid-Limburg.” Maar het tegendeel is het geval! Recent onderzoek toont dat dialectsprekende kinderen even snel of langzaam de Nederlandse woordenschat leren als eentalig Nederlandssprekende kinderen (Francot e.a. 2017), dialectsprekende kinderen laten hogere CITO-scores zien voor het spellen in Nederlands dan eentalige Nederlandstalige kinderen, dialectsprekende kinderen scoren significant hoger op taken die selectieve aandacht meten dan eentalig Nederlandssprekende kinderen in Utrecht (Blom e.a. 2018) en kinderen in Limburg uit groep 8 scoren sowieso hoger op de CITO-toets dan leerlingen uit de andere provincies (Hemker 2016).

Beste journalisten, kom uit het hokje van achterstandsdenken vandaan en ben bereid met frisse ogen over de talige ontwikkeling van dialectsprekende kinderen te schrijven.

Verwijzingen
• Blom, Elma, Tessel Boerma, Evelyn Bosma, Leonie Cornips, Emma Everaert. 2017. Cognitive advantages of bilingual children in different sociolinguistic contexts. Frontiers in Psychology: Cognition. 8:552, 1-12. Open-access article, doi: 10.3389/fpsyg.2017.00552
De Houwer, Annick. 2017. Minority language parenting in Europe and children’s well-being. In N. Cabrera & B. Leyendecker (Eds.), Handbook of Positive Development in Minority Children (pp. 231-246). Berlin: Springer.
• Francot, R.J., Kirsten van den Heuij, Elma Blom, Wilbert Heeringa and Leonie Cornips. 2017. Inter-individual variation among young children growing up in a bidialectal community: The acquisition of dialect and standard Dutch vocabulary. In Language Variation – European Perspectives VI. Isabelle Buchstaller and Beat Siebenhaar (eds.). Studies in Language Variation 19, pp. 85–98.
• Hemker, B. 2016. Jaarlijke meting Taal en Rekenen 2016: Peiling van de taalvaardigeid en rekenvaardigheid in jaargroep 8 van het basisonderwijs. Ongepubliceerd, CITO Arnhem.

Verschenen op Neerlandistiek.nl op 23 juli 2018.

Tooncontrast in woorden, en erbij horen in Roermond

/ leoniecornips / Een reactie plaatsen

Twee heel verschillende proefschriften zijn verschenen waarin Roermond de hoofdrol speelt. Stefanie Ramachers verrichtte fonologisch onderzoek met experimentele taken. Haar studie is belangrijk in een wereld waarin sprekers van het dialect zich meer en meer aanpassen aan het Nederlands. Haar onderzoeksvraag is hoe baby’s, opgroeiend in Roermond met dialectsprekende ouder(s), zich ontwikkelen in het waarnemen van een tooncontrast in woorden en of zij hierin verschillen van baby’s met uitsluitend Nederlandssprekende ouders? In het Roermonds kan een woord als knien enkelvoud of meervoud uitdrukken: met dalend-stijgende toon (sleeptoon of accent 2) uitgesproken betekent knien ’n konijn (enkelvoud), met een dalende toon (val- of stoottoon of accent 1) meerdere konijnen (meervoud). Dit tooncontrast werkt ook betekenis onderscheidend in een woord als haas: met een dalende toon bedoelt de spreker het snelle dier, met dalend-stijgende toon een handschoen. In een woord met twee lettergrepen wordt het nog complexer omdat het woordtooncontrast dan interfereert met zinsintonatie: zeeve met een dalende toon op de eerste lettergreep refereert aan het werkwoord zeven maar met een volledig vlakke toon op de eerste lettergreep aan het cijfer zeven. De complexiteit van dit tooncontrast stelt hoge eisen aan baby’s als toekomstige sprekers van het dialect.

Ramachers heeft voor haar onderzoek een kinderlab in Roermond moeten fabriceren. In totaal heeft ze 54 dialectbaby’s in Roermond met 126 eentalige baby’s in Nijmegen tussen ongeveer een half en een jaar oud, 41 dialect- en 40 Nederlandstalige peuters getest en bovendien nog 44 dialectvolwassenen tussen 23 en 72 jaar en 43 Nederlandssprekende volwassenen tussen 18 en 66 jaar met elkaar vergeleken.

Haar bevindingen zijn dat er tussen de dialect en uitsluitend Nederlandstalig opgroeiende baby’s geen verschil te constateren is in hoe zij het tooncontrast waarnemen. Ook de peuters verschillen niet van elkaar in waarneming van het tooncontrast terwijl de volwassenen dialectsprekers dit wel beter doen dan de uitsluitend Nederlandstalige volwassenen. Volgens Ramachers zijn deze resultaten vooral te verklaren uit de complexiteit van het tooncontrast in samenhang met zinsintonatie en het variabele taalaanbod waar baby’s en peuters in Limburg mee te maken krijgen.

Lotte Thissen voerde linguïstisch-antropologisch onderzoek uit om te achterhalen hoe mensen taal gebruiken om, in interactie met anderen, betekenis te geven aan de wereld om hen heen. Haar onderzoeksvraag is cruciaal in de wereld van vandaag waarin mensen houvast zoeken in een wereld die snel, ook talig verandert. Die houvast zoeken mensen in processen van insluiting en dus ook uitsluiting – het een kan niet zonder het ander – door taalgebruik. Mensen bepalen op basis van nuances in uitspraak of keuzes tussen bijvoorbeeld Roermonds of Maasniels of Nederlands of Turks of je erbij hoort of niet. Lotte verrichtte intensief veldwerk om zicht te krijgen op talige identificaties binnen de carnavalsvereniging De Katers en een supermarkt. Zij volgde De Katers vier maanden lang waarin zij gesprekken (44 uur) en videofilms (30 in totaal) opnam, 346 foto’s maakte en 55 pagina’s aan veldwerknotities volschreef. In de supermarkt heeft ze negen maanden lang bij de kassa gewerkt en producten in schappen gespiegeld en gesprekken tussen medewerkers en klanten opgenomen (74 uur).

Het Roermond dat in Thissens proefschrift naar voren komt, is anders dan in de studie van Ramachers, namelijk een zeer divers en onvoorspelbaar talig Roermond. De van origine Turkse slager spreekt Marokkaans-Arabisch om zijn vlees aan te prijzen en de Turkse eigenaar van de supermarkt spreekt dialect. Ook observeert Thissen een man in de trein naar Roermond die Arabisch, Engels, dialect en Nederlands met een zachte-g door elkaar mengt: ‘Wallah, vet grappig, ik steeds snooze, ineens is het tien voor zeven! (…) jalla… safi, Insha’Allah. Ich bin er zoe.’ Hoewel mensen denken dat een bepaalde taal aan een specifieke plek verankerd is, handelen zij daar niet naar in hun dagelijkse taalpraktijken.

Een belangrijke analyse van Thissen is dat mensen die zich uitgesloten voelen door anderen, zich juist in dat buitengesloten worden met elkaar verbinden. De slager van de supermarkt vraagt Lotte of zij ook buitenlander is? Lotte antwoordt met: ‘half’ waarop de slager antwoordt: ‘Half bestaat niet meer, dan ben je buitenlander’. Juist in dat gedeelde buitenlanderschap kunnen mensen elkaar vinden en zich thuis voelen, ook in Roermond en iedereen kan dit gedeelde gevoel ondervinden.

Droom
Zowel de studie van Ramachers als van Thissen maken gebruik van zeer tijdrovende methodes. Het is ongelooflijk knap dat zij hun studies succesvol hebben afgerond, ook in aanmerking genomen dat beiden zeer intensief college hebben gegeven aan de Radboud Universiteit en Universiteit Maastricht.

Soms droom ik van langdurig onderzoek dat gefinancierd kan worden: onderzoek dat zo’n acht tot tien jaar mag duren waarin de verschillende specialismen zoals die van Stefanie en Lotte aan elkaar te koppelen zijn. De methodologie en expertise van Lotte maakt het mogelijk om voor het onderzoek van Stefanie te achterhalen hoe ouders in Roermond het tooncontrast in woorden aanbieden aan hun baby’s en hoe peuters zelf het woordcontrast gaan gebruiken. Hoe vaak en in welke gebruikscontext moeten baby’s het tooncontrast horen om het te verwerven en actief te gebruiken? Hoe groeien baby’s en peuters in dialectsprekende gezinnen in Roermond talig op en wanneer en hoe vaak en in welke gebruikscontext met welke sociale betekenis spreekt de ouder dialect, Nederlands of anders met het kind, met broertjes of zusjes en met de andere ouder(s), grootouders, buren en vrienden?

De taalkundige theoretische kennis van Stefanie maakt het mogelijk om intrigerende vragen in de data van Lotte te beantwoorden: gebruikt de van origine Turkse eigenaar ook het zo complexe tooncontrast in woorden in zijn Limburgs en zinsintonatie in zijn Nederlands; gebruikt de vorst van de Katers in zijn Nederlands naast zinsintonatie ook een woordtooncontrast? Een langere onderzoekstijd met complementaire methoden en specialismen zou nog meer verdieping mogelijk maken maar de financiering ervan zal wel een droom blijven.

Stefanie Ramachers. 2018. Setting the tone. Acquisition and processing of lexical tone in East-Limburgian dialects of Dutch. Proefschrift Radboud Universiteit Nijmegen, Faculteit Letteren.

Lotte Thissen 2018 Talking in and out of Place. Ethnographic reflections on language, place and belonging. Proefschrift Universiteit Maastricht, Faculteit Cultuur- en Maatschappijwetenschappen.

Verschenen op Neerlandistiek.nl, op 18 februari 2018.
Verschenen op Veldeke.net in het Thoears, op 9 maart 2018.

Marianne van der Heijden

/ leoniecornips / Een reactie plaatsen

Voordat ik het proefschrift van kunsthistorica Lies Netel las, had ik nog nooit van de Limburgse kunstenares Marianne van der Heijden gehoord. Toch moet ik haar kunstwerken ongetwijfeld in gebouwen in de voormalige Oostelijke Mijnstreek tegengekomen zijn. Marianne van der Heijden is van de generatie van mijn ouders (geboren in 1922) en groeit op in Kerkrade. Ze volgt een opleiding aan de Rijksakademie van Beeldende Kunst in Amsterdam en maakt in de jaren vijftig en zestig in Limburg furore met haar monumentale wandkunstwerken voor de katholieke kerk. Wat ze maakt is zeer divers: van glas-in-lood ramen voor de Onze-Lieve-Vrouw van Lourdeskerk in de Kerkraadse wijk Gracht tot kleine houtsneden, wandkleden, grafiek en papiercollages.

Lies Netel probeert een antwoord te geven op de vraag waarom Marianne van der Heijden, in tegenstelling tot haar Limburgse generatiegenoten Jef Diederen, Ger Lataster en Frans Nols onzichtbaar is (gebleven) in overzichtsboeken van Nederlandse kunstenaars. Een reden is, volgens Lies Netel, dat Marianne een te veelzijdig kunstenaar was voor canonvorming. Het hielp waarschijnlijk ook niet dat Marianne in Zuid-Limburg woonde en werkte, zich niet volledig identificeerde met het kunstcircuit van toen en een vrouw was.

Het bijzondere aan het proefschrift van Lies Netel is dat zij in egodocumenten, dus in ‘ik’-gerichte teksten zoals brieven, reisverslagen en dagboeken heeft proberen te achterhalen in welke tijdgeest Marianne als zelfstandig kunstenares kon en moest werken. Zo zag zij bewust af van een huwelijk en moederschap omdat zij anders haar kunstenaarschap zou moeten opgeven. In 1970 schrijft zij met een rietpen met inkt en aquarelverf op papier de zinnen:

‘Ik zou zo graag
een zwerver willen
zijn
Maar ik heb
twee dingen tegen:
Ik ben een vrouw
en bovendien ..
ben ik te verlegen.’

En over het ongetrouwd zijn:

‘Een juffrouw is nog steeds niet met zekerheid thuis te brengen
Arme ziel of vrije vogel?
Dat is ons wel een zorg (of niet) soms.’

Lies Netel gaat uitgebreid in op de briefwisseling tussen Marianne en pater-karmeliet Bruno Borchert met wie ze later zal samenwonen. Die briefwisseling is voor mij als lezer vaak te intiem maar het laat wel goed zien hoe gelovige katholieken in het Limburg van de tweede helft van de twintigste eeuw dachten en voelden over de kerk, seksualiteit, huwelijk en maatschappelijke veranderingen. Die egodocumenten inspireren tot onderzoek. Volgens Jos Perry laten egodocumenten een historicus twijfelen over de betrouwbaarheid van wat er te lezen valt maar geven zij wel een goed inzicht in de belevingen van de ‘ik’-persoon. Zo komt de lezer te weten hoe Marianne haar tijd beleeft, interpreteert en welke kansen en hindernissen ze als kunstenares en vrouw tegenkomt.

Lies Netel stelt dat ‘Marianne zich niet met Limburg identificeert, ze spreekt geen dialect en had geen Limburgse vrienden’. Dat ben ik niet met haar eens. Vriendschappen met uitsluitend Limburgse vrienden zal in elk geval moeilijk geweest zijn in een tijd waarin de explosieve groei van de mijnindustrie ontelbare migranten van buiten Limburg en Nederland en grensarbeiders naar de Oostelijke Mijnstreek lokte. Bovendien verdrongen nieuwe vormen van meertaligheid het dialect uit de publieke ruimte.

Een van de reden waarom Marianne als kunstenaar van haar werk kon leven is dat de katholieke kerk grote sommen subsidies van de steenkoolmijnen ontving waardoor diezelfde kerk opdrachten verzorgde aan kunstenaars als Marianne. Volgens historicus Ad Knotter riepen de kerk en de geestelijkheid in Marianne’s bloeiperiode als kunstenaar vrome katholieken op om zich in denken en levensstijl af te keren van het moderne leven dat de Limburgse cultuur en tradities zou verdringen. In haar identificaties met de kerk als vrome katholiek, ook zichtbaar in haar religieuze werk heeft Marianne zich wel degelijk met Limburg geïdentificeerd.

Verschenen op Neerlandistiek.nl, 7 februari 2018.
Verschenen op Veldeke.net in het Kirchröadsj, op 1 maart 2018.